Pedagogiek en motivatie
voor PO en VO | bijgewerkt op 18 december 2020
Een goed pedagogisch klimaat staat of valt met het contact tussen de leraar en zijn leerlingen en de leerlingen onderling.
Als het contact goed is, voelen de leerlingen zich veilig, kunnen ze actief meedoen, zijn de leerprestaties hoger en kunnen leerlingen zich optimaal ontwikkelen. Het goede doen, op het juiste moment (ook in de ogen van de leerling) is ook bij onderwijs op afstand essentieel.
Pedagogische doelen stellen
Werk ook in deze tijd aan pedagogische doelen. Sluit hierbij aan bij de manieren die je ook in de klas inzet. Dit houdt het herkenbaar voor de leerlingen. Veel methodes voor sociaal-emotionele ontwikkeling bieden ondersteuning bij hoe om te gaan met de thuissituatie. Denk ook na over vragen als: hoe verwacht je dat de leerlingen zich (online) gedragen? En hoe wil je dat er wordt gewerkt?
Stel kleine en haalbare doelen op, en doe dat het liefst samen met je leerlingen. Dit kan zowel klassikaal als individueel zijn. Kijk hoe je kunt reflecteren met elkaar en eventueel een beloning kunt instellen bij het behalen van de doelen.
Groepsgevoel
Zorg dat je leerlingen zich nog steeds onderdeel voelen van de groep. Als je synchroon werkt, kun je dit doen door minimaal 1 keer per week een groepssessie te houden. In deze sessie ligt de nadruk op gezellig samen iets ondernemen. In de bovenbouw van het basisonderwijs en in het voortgezet onderwijs kun je ervoor kiezen de leerlingen zelf deze sessies te laten voorbereiden, zodat het ook echt van hen wordt. In de onderbouw van het primair onderwijs kun je bij deze sessies ook de ouders laten aansluiten, zodat zij ook een groepsgevoel ervaren.
Als je asynchroon werkt kun je groepsgevoel creëren door een ludieke opdracht aan de leerlingen mee te geven. Verzamel daar bijvoorbeeld foto’s en filmpjes van en wissel die uit in een beschermde omgeving. Ook kun je een klassenblog bijhouden, waarin de leerlingen iets van elkaar kunnen lezen en waarin je bijvoorbeeld verjaardagen kunt aankondigen. In de onderbouw van het primair onderwijs kun je alle leerlingen een feesthoed of een tekening laten maken voor de jarige, of ze een liedje laten zingen en opnemen.
Sociaal-emotioneel welbevinden
Voer het gesprek over het sociaal-emotioneel welbevinden van leerlingen. Het kan voor leerlingen heel gek zijn om ineens thuis te zitten en niet op school te zijn. Ook kunnen er leerlingen zijn met een stressvolle thuissituatie, waaraan ze nu niet kunnen ontsnappen. Dit kun je op verschillende manieren doen:
Een-op-eengesprekken
Spreek kinderen regelmatig een-op-een en vraag hoe het gaat. Met videobellen kun je zijn of haar reacties zien.
Pedagoog Kees van Overveld geeft veel informatie en tips over het aangaan van een gesprek met een leerling. Een aantal van zijn tips:
- Zorg voor regelmatig individueel contact met elke leerling en vraag naar het welbevinden. De vragenlijst over SEL-competenties kan hierbij ondersteunen.
- Merk je bij de vragen die je stelt geen enkele spanning bij de leerling? Dan gaat het goed en kunnen zowel de leerling als jij gewoon zo doorgaan.
- Is er wel sprake van een bepaalde mate van spanning? Geef dan vooral aandacht aan de emotionele competentie. Zorg dat je wat vaker belt of chat met deze leerling. Bied vooral een luisterend oor. Vraag door naar de emoties van de leerling en naar de effecten op zijn of haar handelen en denken.
- Is er duidelijk spanning? Dan is het belangrijk om te focussen op hoe de leerling rustig kan worden. De technieken die je daarbij kunt gebruiken worden ook wel zelfmanagementtechnieken genoemd. Laat de leerling zichzelf bijvoorbeeld toespreken met korte zinnetjes.
- Maak daarna afspraken over wat de leerling nodig heeft van jou of van anderen. Misschien is het mogelijk tot een concrete oplossing te komen.
Vergeet niet te eindigen met een samenvatting van jullie afspraken en sluit het gesprek op een goede en positieve manier af. Zijn er na een gesprek grote zorgen? Dan zijn er vervolgacties nodig (zie voor meer informatie Omgaan met verschillen).
Groepsgesprek
Gedragsspecialist Anton Horeweg geeft aan dat het goed is ook klassikaal te praten over de zorgen van de leerlingen. Dit zorgt voor herkenning. Daarnaast geeft hij nog een aantal andere tips:
- Heb je weinig tijd? Laat de leerlingen dan een smiley tekenen die laat zien hoe het met ze gaat en vraag ze die voor de camera houden.
- Wijs de leerlingen op de Kindertelefoon. Op YouTube staan uitlegfilmpjes.
- Wijs leerlingen erop dat ze ook met anderen kunnen praten over hoe ze zich voelen, bijvoorbeeld met de buren, een opa of oma, et cetera.
- Zorg ervoor dat de leerlingen weten dat jij beschikbaar bent als er iets is. Geef aan dat ze jou altijd kunnen bereiken. Die steun doet er echt toe!
Vragenlijst
Heb je niet veel tijd en wil je toch horen hoe het met alle leerlingen gaat? Dan kun je een vragenlijst inzetten. Een voorbeeld van zo’n lijst is die van klasse.be. Op basis daarvan kun je vervolgacties ondernemen, zoals een-op-eengesprekken.
Op wijslijst.nl vind je een overzicht van informatie over en tools voor sociaal-emotionele ontwikkeling.
Een ander voorbeeld is dat van Scholengroep Leonardo Da Vinci in Leiden. Ook die scholengroep zag in dat deze tijd veel vergt van leerlingen en maakte een vragenlijst voor het mentaal welbevinden van leerlingen en de ervaringen van leerlingen met afstandsonderwijs. Je kunt de vragenlijst aanpassen naar de lokale situatie op jouw school.
Sociale verbondenheid en motivatie
Volgens Rob Martens ligt in het onderwijs de nadruk vaak op cognitie – de zaken die je voor de Cito-toets moet leren. De sociale kant van het onderwijs wordt soms als bijzaak beschouwd. Tegelijkertijd betogen pedagogen als Luc Stevens (NIVOZ) al vele jaren dat er zonder relatie geen prestatie is. De in de psychologie gangbare motivatietheorieën benadrukken ook de sterke relatie tussen sociale verbondenheid enerzijds, en het diepgaand leren en intrinsieke motivatie anderzijds. In een webinar van Slimmer leren met ict gaat Rob Martens verder in op deze relatie en wat dit betekent voor afstandsonderwijs.
In onderstaande afbeelding zie je een korte samenvatting van de belangrijkste besproken onderdelen.
Leerlingen motiveren op afstand
Hoe kunnen leerlingen op de basisschool en in het voortgezet onderwijs gemotiveerd worden om onderwijs te blijven volgen, ook op afstand? De Kennisrotonde geeft hierop antwoord in de publicatie ‘Afstandsonderwijs: Leerlingen motiveren op afstand’.
Uit de publicatie blijkt dat een veilig pedagogisch klimaat de basis is voor het welbevinden van leerlingen. Daarnaast is persoonlijke aandacht van belang: leerlingen moeten zich gezien voelen. Ook zijn het bieden van keuzemogelijkheden, differentiëren en het bieden van uitdaging, begeleiding en structuur allemaal van belang.