Direct naar inhoud
Les op afstand

Stappenplan

Of het nu gaat om thuiszittende leerlingen, nieuwkomers of leerlingen met een beperking, een goede voorbereiding op afstandsonderwijs is belangrijk. Op deze pagina lees je meer over de stappen die je kunt doorlopen, mogelijke scenario’s en inspirerende tips.

Stappenplan onderwijs op afstand

Dit stappenplan helpt je als school op weg bij het bedenken van flexibele oplossingen, het maken van een plan en het voorbereiden op onderwijs op afstand. Het biedt ook inspiratie voor de langere termijn en voor een flexibelere kijk op onderwijs.

Het plan onderscheidt zes stappen om tot een degelijk plan te komen. Deze stappen kunnen door elkaar lopen en soms weer teruggaan. Je vindt hier voorbeelden en suggesties, maar er zijn zoveel opties dat je als school zelf een keuze moet maken op basis van visie, ambitie en mogelijkheden. Zorg daarom voor een plan van aanpak, draaiboek of protocol waarin al deze stappen beschreven staan.

Hieronder vind je een format voor een plan van aanpak om je eigen versie te maken.

Stap 0: Reflectie en evaluatie

Hoe geef je de ervaringen met onderwijs op afstand een plek in je school? Veel teams willen dit graag samen bespreken om het onderwijs (op afstand) cyclisch te blijven ontwikkelen. De beschikbare vragenlijst draagt bij aan een gestructureerde aanpak van de reflectie met jouw team. De lijst bestaat uit vier onderwerpen: focus, het primair proces, vorm en volgen, en sturing.

De vragen zijn ontleend aan het denkmodel ‘Dimensies van Onderwijs’ van Machiel Karels van wij-leren.nl. Dit model kan helpen bij het evaluatiegesprek omdat iedere school zichzelf op de schaal van leerstofgericht tot kindgericht kan plaatsen. Je hoeft de vragenlijst niet volledig met het hele team te behandelen. Kies onderwerpen die al ter discussie stonden of waaraan je denkt dat in de komende tijd aandacht moet worden besteed.

Waarderend Onderzoeken

Een andere manier van evalueren en vooruitkijken is volgens de methode ‘Waarderend Onderzoeken’. Kennisnet en de PO-Raad hebben een handreiking ontwikkeld om dit gesprek binnen teams te ondersteunen.

Onderzoek

Kijk ook naar wat je van anderen kunt leren over les op afstand en wat al bekend is uit onderzoek. Uit een rapport van de Kennisrotonde van het NRO blijkt bijvoorbeeld dat succesfactoren van afstandsleren zijn: communicatie, flexibiliteit en autonomie (zie ook Onderzoek).

Instrumenten

Voor scholen die aan de slag willen met een ontwikkelvraag over online leren, heeft Voortgezet Leren instrumenten ontwikkeld waarmee je online leren kunt observeren en evalueren. Houd bij je evaluatie ook rekening met het welzijn van leerlingen.

Wat heb je gemist tijdens de periode van onderwijs op afstand om te kunnen zorgen voor sociale veiligheid? School & Veiligheid geeft je, op basis van verschillende artikelen, handvatten om in te zetten wanneer nodig.

Stap 1: Beschrijf de situaties

Als eerste is het belangrijk de verschillende situaties te beschrijven: waar moet je je op voorbereiden? Dit kun je bijvoorbeeld in een brainstormsessie doen. Hieronder vind je een aantal situaties waarop je je kunt en moet voorbereiden.

Situatie 1: De leerling is niet op school

Deze situatie geldt voor individuele leerlingen of kleine groepen leerlingen die onderwijs op afstand krijgen. Van scholen wordt verwacht dat zij ook voor deze leerlingen op adequate wijze voldoende onderwijs geven en sociale contacten ondersteunen. Meer informatie voor deze groep leerlingen is te vinden op de website van Ziezon.

Bij thuiszittende leerlingen is een buddysysteem handig. De buddy kan met behulp van een device van school, videoverbinding en chatfunctionaliteit de schakel tussen school en thuis vervullen. Let daarbij goed op de AVG en zorg dat duidelijk is wie in beeld komt (met toestemming), wat er met de opnames gebeurt, en waar de beelden worden opgeslagen (zie ook Veilig gebruikmaken van video in je les).

Als er meer dan één leerling thuiszit, is het aan de school om een juiste balans te vinden tussen onderwijsdoelen en uitvoerbaarheid. Dit kan betekenen dat je de ambitie moet bijstellen of moet overstappen op een andere situatie.

Zie ook het praktijkvoorbeeld van Stichting Katholiek Onderwijs Breda hieronder.

Situatie 2: De helft van de leerlingen (uit een groep/klas) zit thuis, maar is niet ziek

Deze situatie kan ontstaan wanneer een groot deel van de leraren afwezig, er calamiteiten spelen, of zodra het onderwijs overgaat op code rood volgens het Draaiboek Covid-19.

Ook nu heb je als school een ambitie of doelstelling nodig. Het is niet verplicht om een combinatie te bieden tussen fysiek en online onderwijs. Je kunt ook opdrachten en werkboeken meegeven. Bepaal in dat geval wel hoe je dagelijks het sociale contact tussen leraar en klasgenoten verzorgt. Vaste gezamenlijke momenten geven structuur, zoals bij het starten en afsluiten van de schooldag.

Evalueer tijdig wat voor de school succesvol was in de afgelopen jaren en stem daar haalbare onderwijsdoelen op af. Houd daarbij rekening met kwetsbare groepen leerlingen en voldoende tijd en ruimte voor de emotionele ontwikkeling van alle leerlingen.

Een variant op deze situatie is dat de leraar óók thuiszit. In dat geval moet het voor alle betrokkenen duidelijk zijn wat er van ze wordt verwacht. Stel eventueel tijdelijk de onderwijsdoelen bij, gebruik hierbij de onderstaande handleiding van LOA.

De laatste variant van deze situatie is dat leerlingen thuiszitten en dat de leraar ziek is. Ook dan moet het voor alle betrokkenen duidelijk zijn wat er van ze wordt verwacht, en hoe de lessen (en contactmomenten) in aangepaste vorm kunnen doorgaan. Dit vraagt bijvoorbeeld om een flexibele samenwerking met ouders, invallers of andere medewerkers.

Situatie 3: De leraar is niet op school, maar kan wel werken

Ook voor deze situatie geldt dat je als school je doel bespreekt: wat wil je minimaal bereiken in deze les(sen)? Als je ervoor kiest de lessen in de klas door te laten gaan, terwijl de leraar thuis in contact is met de klas, moet er in de klas altijd een (onderwijs)assistent, collega of een betrokken ouder (met VOG) aanwezig zijn.

Houd ook hier rekening met de capaciteit van de school voor het continueren van de lessen als er meerdere leraren thuiszitten.

Zie ook het praktijkvoorbeeld van Stichting Katholiek Onderwijs Breda hieronder.

Meerdere scenario’s tegelijk van toepassing

Natuurlijk kunnen zich ook meerdere scenario’s tegelijk afspelen. In dat geval kun je de scenario’s eerst apart in een stappenplan uitwerken, en daarna controleren hoe de scenario’s op elkaar van invloed zijn.

Stap 2: Bepaal je onderwijsdoelen en kies positie

Het is de taak van elke school om dagelijks goed onderwijs te verzorgen, zodat alle leerlingen leren wat ze moeten leren. Doordat bovenstaande scenario’s afwisselend en gelijktijdig aan de orde kunnen zijn, is het belangrijk om te weten welke belemmerende factoren er per situatie bestaan.

Vervolgens bepaal je per situatie een nieuwe, haalbare doelstelling en maak je dit zo concreet mogelijk. SLO geeft concrete suggesties voor het prioriteren van leerdoelen. Ook zijn er verschillende manieren waarop je kennis en vaardigheden kunt versterken in je onderwijs. Op de vakportaal pagina’s van SLO vind je relevante informatie en bruikbare producten per vakgebied.

Op de website van het SLO vind je Tussendoelen en Leerlijnen voor alle kerndoelen in het primair onderwijs, per twee jaren: groep 1-2, 3-4, 5-6 en 7-8. Bij deze leerlijnen vind je voorbeelden van hoe je in de praktijk aan deze tussendoelen werkt.

De aangepaste doelstelling op schoolniveau moet wel aansluiten bij de beschikbare mensen en middelen, afgezet tegen de verschillende lesonderdelen:

Op basis van de doelstelling op schoolniveau zijn er mogelijk ook specifiekere aanpassingen nodig per bouw of leerjaar, per niveau en per vakgebied. Bepaal met elkaar of je deze onderverdelingen wenselijk vindt. Zo ja, vul die dan in en bespreek ook onderwijsinhoudelijke thema’s. Denk hierbij aan: de cognitieve ontwikkeling, de sociaal-emotionele ontwikkeling en het welbevinden van de leerling. Denk daarnaast na over wat je online en offline doet.

Stap 3: Ict-randvoorwaarden op orde

Als je kiest voor het zoveel mogelijk laten volgen van lessen door leerlingen, is het belangrijk om je onderwijsdoelstelling concreet te maken met behulp van de ict-randvoorwaarden (zie ook Ict-infrastructuur). Enkele aandachtspunten hierbij:

Om een goed overzicht te krijgen van alle nodige digitale onderdelen, kun je de ‘Checklist ict-randvoorwaarden’ gebruiken. Deze checklist helpt je om niets over het hoofd te zien.

Kijk ook eens naar het praktijkvoorbeeld hieronder van Stichting Zaam interconfessioneel voortgezet onderwijs. Zij ontwikkelden een handreiking voor een gedragscode die zorgt voor afspraken rond het waarborgen van de online veiligheid van leerlingen en leraren. Je kunt deze gedragscode gebruiken als inspiratie voor het ontwikkelen van je eigen code.

Stap 4: Check onderwijsdoel en inhoud

Nu je weet wat je randvoorwaarden zijn, is het tijd om opnieuw naar je onderwijsdoelen te kijken:

Bedenk dat je het plan dat je hebt opgesteld (bijvoorbeeld voor code rood) gaandeweg altijd moet bijstellen en verbeteren. Neem regelmatig of cyclisch de tijd om met elkaar te reflecteren:

Stap 5: Algemene randvoorwaarden op orde

Bij het maken van een plan van aanpak zijn er nog enkele belangrijke randvoorwaarden om rekening mee te houden:

Stap 6: Heldere communicatie

Als een van de bovenstaande situaties zich voordoet (met name code rood) is het extra belangrijk om goed te communiceren met alle betrokkenen. Dit kun je ook uitgebreider beschrijven in bijvoorbeeld de schoolgids, waar je ouders naar kunt verwijzen. Stem de teksten eerst goed af in het team en met de medezeggenschapsraad.

Deel je ervaringen

Tot slot is het belangrijk ook te leren van anderen. Heb je zelf nog een goede tip of suggestie voor het organiseren van onderwijs op afstand? Laat het ons weten via Stel je vraag.

Meer weten?

Lees meer over Lesgeven

Delen